W sytuacji rozpadu małżeństwa małżonkowie mają kilka sposób na prawne uregulowanie tego stanu. Jeżeli pomiędzy nimi nastąpi zupełny rozkład pożycia (brak więzi emocjonalnej, fizycznej i gospodarczej) mogą domagać się orzeczenia separacji.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość orzeczenia separacji na podstawie zgodnego żądania małżonków. Warunkiem koniecznym jest jednak nie posiadanie wspólnych małoletnich dzieci.

Sprawy o separację na zgodny wniosek stron rozstrzygane są w trybie nieprocesowym przez sąd okręgowy właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania stron, jeżeli choć jeden z małżonków w okręgu tym ma jeszcze miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu.

Aby skorzystać z takiej możliwości, ze wspólnym wnioskiem muszą wystąpić oboje małżonkowie. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, lecz z żądaniem separacji wystąpi tylko jeden z nich, sprawa będzie toczyła się w trybie procesowym.

Orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków sąd nie orzeka, który z nich ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Jeżeli którykolwiek z małżonków chce orzekania w przedmiocie winy, wówczas sprawa będzie rozstrzygana w trybie procesowym.

Jeżeli strony zgłoszą zgodne żądanie orzeczenia separacji, a następnie jedna ze stron wycofa swoje żądanie, wówczas Sąd nie może orzec separacji w trybie nieprocesowym, albowiem zgodne żądanie stron musi istnieć w momencie wydawania przez sąd orzeczenia.

Korzyści wynikających z separacji na zgodny wniosek stron jest kilka. Przede wszystkim opłata stała od wniosku wynosi 100 zł, zaś w sprawie o separację w trybie procesowym opłata jest wyższa i wynosi 600 zł.

Postępowanie dowodowe w sprawach o separację na zgodny wniosek stron może być ograniczone do wysłuchania małżonków. W takiej sytuacji strony mogą uzyskać orzeczenie separacji już na pierwszej rozprawie. Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie nie orzeka o władzy rodzicielskiej, alimentach, albowiem separacja na zgodny wniosek stron jest możliwa tylko wtedy, gdy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Sąd może jednak orzec o sposobie i zakresie korzystania ze wspólnego mieszkania stron na czas wspólnego zamieszkiwania w nim małżonków pozostających w separacji.

Orzeczenie separacji ma takie same skutki jak orzeczenie rozwodu z kilkoma wyjątkami.

Przede wszystkim małżonkowie pozostający w separacji nie mogą zawrzeć kolejnego związku małżeńskiego oraz są zobowiązani do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Pomiędzy małżonkami pozostającymi w separacji istnieje obowiązek alimentacyjny orzekany na podstawie stosowanego odpowiednio przepisu art. 60 k.r.o.

Na skutek separacji pomiędzy małżonkami powstaje ustrój rozdzielności majątkowej. Co istotne, gdyby strony po pewnym czasie od orzeczenia separacji powróciły do zgodnego pożycia i wniosły o zniesienie separacji, Sąd na zgodny wniosek małżonków może orzec o utrzymaniu między nimi rozdzielności majątkowej.

Niestety, mimo dobrodziejstw płynących z orzeczenia separacji na zgodny wniosek małżonków, spraw orzekanych w trybie nieprocesowym jest zdecydowanie mniej niż spraw rozpatrywanych w trybie procesowym.