W dzisiejszych czasach coraz powszechniejszym jest pozostawanie w związkach nieformalnych (konkubinatach). Niejednokrotnie konsekwencją jest konieczność sądowego ustalenia ojcostwa, wówczas gdy ojciec dziecka nie uznał go w urzędzie stanu cywilnego.
Wobec dzieci urodzonych w konkubinacie nie działają żadne domniemania prawne, w tym domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jak to ma miejsce w przypadku małżeństw.
W przypadku, gdy konkubenci mają dobre relacje, aby ustalić pochodzenia dziecka wystarczy udać się do urzędu stanu cywilnego. Przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego ojciec dziecka może złożyć oświadczenie o uznaniu dziecka za swoje, co musi zostać potwierdzone przez obecną matkę dziecka.
Pozew o ustalenie ojcostwa.
Sytuacja komplikuje się wówczas, gdy rodzice dziecka rozstali się przed jego narodzeniem albo już po narodzeniu, a ojciec nie złożył stosownego oświadczenia w urzędzie.
Wówczas jedyną drogą pozwalającą ustalić pochodzenie dziecka jest sądowe ustalenie ojcostwa.
Najczęściej osobą, która składa taki pozew jest matka dziecka. Należy wskazać, iż dopiero po ustaleniu pochodzenia dziecka od danego mężczyzny, można domagać się od niego alimentów.
Postępowanie sądowe o ustalenie ojcostwa pozwala na uregulowanie wszystkich kwestii dotyczących małoletniego dziecka, w tym pochodzenia, zakresu władzy rodzicielskiej, alimentów. Ponadto w tym postępowaniu matka dziecka może domagać się od ojca dziecka zwrotu kosztów poniesionych przez nią w czasie ciąży i połogu.
Matka dziecka, składając taki pozew, jest zwolniona od kosztów sądowych w całości.
Pozew musi zostać złożony w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka.
Do pozwu należy dołączyć odpis zupełny aktu urodzenia dziecka, dokumenty potwierdzające poniesione przez matkę koszty związane z ciążą i połogiem, a także dokumenty potwierdzające koszty utrzymania dziecka.
Aby wykazać ojcostwo danego mężczyzny Sądy najczęściej dopuszczają dowód z badania DNA. Aktualnie jest to najpewniejszy dowód, potwierdzający praktycznie ze 100 % pewnością ojcostwo.
Konsekwencje prawne ustalenia ojcostwa.
Z faktu ustalenia ojcostwa wynika bardzo wiele konsekwencji. Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym ojciec dziecka nabywa pełnię władzy rodzicielskiej wobec niego, powstaje również obowiązek alimentowania dziecka. Na wniosek ojca dziecka, Sąd będzie mógł również orzec o sposobie i zakresie kontaktów ojca z dzieckiem.
Sprawa sądowa o ustalenie ojcostwa i roszczenia z tym związane kończy się wydaniem przez Sąd wyroku. Po zmianach kodeksu postępowania cywilnego, które weszły w życie z dniem 7 listopada 2019r., tylko stronie, która w terminie 7 dni złożyła wniosek o uzasadnienie wyroku, przysługuje możliwość złożenia apelacji. Jeżeli żadna ze stron nie złoży wniosku o uzasadnienie, wyrok uprawomocni się w terminie 7 dni, nie licząc dnia wydania wyroku.
Sąd z urzędu doręcza wyrok do urzędu stanu cywilnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka, gdzie zostaną naniesione odpowiednie zmiany w akcie urodzenia dziecka.