Najczęściej spotykanym ustrojem majątkowym w małżeństwach w Polsce jest ustrój wspólności majątkowej, w którym wynagrodzenia i dochody małżonków stanowią ich majątek wspólny, a każdy nabyty przedmiot w czasie trwania małżeństwa stanowi ich wspólną własność.

Już przed zawarciem małżeństwa można w formie aktu notarialnego ustalić, że przyszli małżonkowie będą pozostawali w rozdzielności majątkowej. Wówczas w czasie trwania małżeństwa małżonkowie nie będą tworzyli wspólnego majątku, każdy z nich będzie posiadał i tworzył własny, osobisty (odrębny) majątek.

Co jednak w sytuacji, gdy w małżeństwie obowiązuje ustrój wspólności majątkowej, lecz małżonkowie pozostają w separacji i chcą posiadać i tworzyć swój majątek osobisty?

Ustawodawca przewidział 3 rozwiązania.

Rozdzielność majątkowa u notariusza.

Pierwszym jest dobrowolne ustanowienie przez małżonków ustroju rozdzielności majątkowej u notariusza. Aktem notarialnym o ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżonkowie wskazują, że od dnia sporządzenia aktu notarialnego w ich małżeństwie będzie obowiązywał ustrój rozdzielności majątkowej czyli, że każdy z małżonków będzie od tego momentu posiadał i tworzył swój własny majątek. Nie można jednak zapomnieć, że w dalszym ciągu małżonkowie są zobowiązani do m.in. wspólnego pożycia i zaspokajania potrzeb rodziny, którą założyli, obowiązują ich prawa i obowiązki wskazane w art. 23 k.r.o.

Zaletą tego rozwiązania jest szybkość, wadą brak możliwości ustanowienia daty rozdzielności z datą wsteczną, oraz fakt, że nie możemy się powołać na istniejącą rozdzielność przed wierzycielem, o ile naszego kontrahenta nie powiadomiliśmy o tym fakcie prze zawieraniu umowy (np. kredytu).

Rozdzielność majątkowa jako skutek orzeczenia rozwodu lub separacji prawnej.

Drugim rozwiązaniem jest założenie sprawy o rozwód lub o separację. Wówczas, o ile sąd okręgowy po przeprowadzeniu pełnego postępowania dowodowego, stwierdzi istnienie pozytywnych i brak negatywnych przesłanek rozwodowych lub separacyjnych, orzeknie w wyroku o rozwodzie lub separacji. Jednym ze skutków takiego prawomocnego wyroku jest ustanowienie rozdzielności majątkowej z mocy prawa.

Zaletą tego rozwiązania jest uzyskanie rozdzielności, przy okazji orzeczenia rozwodu, czy też separacji. Wadą jest to, że rozdzielność nastąpi w przyszłości, z datą uprawomocnienia się wyroku. Nie ma możliwości orzeczenia rozdzielności z data wsteczną, nie jesteśmy w stanie precyzyjnie przewidzieć, kiedy sprawa się zakończy.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej przed sądem.

Przeprowadzenie postępowania przed sądem rejonowym o ustanowienie rozdzielności daje Nam najwięcej możliwości.

W zależności od potrzeb Klienta możemy wnosić o ustanowienie rozdzielności z datą wsteczną (sprzed złożenia pozwu) lub z datą bieżącą – datą złożenia pozwu w sądzie.

Aby uzyskać korzystne orzeczenie należy wykazać istnienie ważnych powodów, do których zalicza się m.in. separację faktyczną uniemożlwiającą wspólny zarząd majątkiem, nałóg jednego z małżonków alkoholu, trwonienie majątku.

Największymi zaletami tego postępowania sądowego jest, że wyrok sądu jest skuteczny wobec wszystkich (erga omnes), nie ma obowiązku informowania każdego kontrahenta o istniejącej rozdzielności. Wyrok odnosi skutek nawet do wcześniej zawartych kredytów i umów – decyduje data zawarcia umowy i data rozdzielności wskazana w wyroku.

Poniżej przedstawiam najczęściej pojawiające się pytania od Klientów zainteresowanych ustanowieniem rozdzielności majątkowej z datą wsteczną wraz z odpowiedziami.

•  Ile wynosi opłata stała od pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną?

Opłata od pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną wynika z art. 27 pkt 6 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i wynosi 200 zł. Opłatę należy uiścić na konto bankowe sądu lub zakupić w kasie sądu znak opłaty sądowej i nakleić na pierwszej stronie pozwu.

• Do jakiego sądu należy złożyć pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną?

Właściwość miejscowa sądu w tego typu sprawach podlega ogólnym regułom i wynika z art. 27 § 1 k.p.c., zgodnie z którym powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.

• Jakie są warunki formalne pozwu w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej?

Pozew w takiej sprawie nie różni się pod względem formalnym od innych pozwów składanych w sprawach cywilnych. Pozew podlega ogólnym regułom wynikającym z art. 187 k.p.c. w zw. z art. 126 k.p.c., m.in. musi być złożony w dwóch podpisanych egzemplarzach, w pozwie muszą zostać wskazane dane osobowe i adresowe stron (małżonków), należy wykazać fakty uzasadniające żądanie pozwu, należy również wskazać, czy i jakie strony podjęły działania w celu pozasądowego rozwiązania sporu. Jeżeli strona jest reprezentowana przez pełnomocnika należy dołączyć stosowne pełnomocnictwo.

• Jakie dowody mogę przedłożyć w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną?

Postępowanie w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej jest typowym postępowaniem cywilnym, w którym można powoływać dowody np. z dokumentów, zeznań świadków, nagrań. Co do zasady sąd przeprowadza dowód z zeznań stron, choć w określonych przypadkach może zrezygnować z przesłuchania małżonka.

• Pomiędzy mną a żoną toczy się postępowanie o rozwód. Chciałbym, aby już teraz pomiędzy nami istniał ustrój rozdzielności majątkowej, lecz żona się nie zgadza. Czy założenie teraz sprawy o ustanowienie rozdzielności wpłynie na postępowanie rozwodowe?

Postępowanie o ustanowienie rozdzielności nie ma większego wpływu na sprawę o rozwód.

Zdarza się, że ci sami świadkowie są przesłuchiwani zarówno w sprawie rozwodowej przed sądem okręgowym, jak i w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.

Przypominam, że w sprawie o rozwód (separację) rozdzielność uzyskamy jako skutek zakończenia sprawy o rozwód (separację), czyli będzie to data przyszła i bliżej nieznana. Tylko w sprawie o ustanowienie rozdzielności uzyskamy ją z datą wsteczna – sprzed złożenia pozwu lub z datą złożenia samego pozwu. To rozwiązanie jest na ogół bezpieczniejsze dla Klienta.

• Jak rozkładają się koszty postępowania?

Koszty sądowe w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej podlegają ogólnym zasadom wskazanym w art. 98 k.p.c. do 102 k.p.c. (tekst Kodeksu dostępny pod linkiem http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19640430296

Jeżeli żądanie pozwu jest zasadne, Sąd co do zasady obciąży całością kosztów procesu, obejmujących zarówno koszty sądowe, jak i koszty zastępstwa procesowego stronę przegrywającą, w tym przypadku pozwanego/pozwaną.

Jeżeli Sąd ustali i uzna, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, wówczas uzna stronę powodową za przegrywającą proces i obciąży ją całością kosztów procesu.

Sąd może również, mając na względzie trudną sytuację majątkową strony przegrywającej, odstąpić od obciążania jej kosztami procesu na mocy art. 102 k.p.c.

• Czy w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej strony mogą zawrzeć ugodę?

Oczywiście, że tak. Bardzo często w tego typu sprawach dochodzi do zawarcia ugody przed sądem. Wówczas Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w tym przesłuchaniu małżonków, w wyroku ustanawia pomiędzy nimi ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Co istotne, w sytuacji zgody małżonków co do ustanowienia rozdzielności majątkowej sąd może odstąpić od obciążania małżonków kosztami procesu.

• Kiedy złożyć pozew o ustanowienie rozdzielności?

Jeżeli są ku temu podstawy, nie należy zwlekać ze złożeniem pozwu. Rozpoznanie sprawy zajmuje na ogół kilka miesięcy. Nie warto czekać, na co wskazała także pandemia COWID-19, która skutkowała odwołaniem wielu rozpraw i spowodowała przedłużenie wielu procesów sądowych.

• Rozdzielność majątkowa a podział majątku.

To bardzo ważne zagadnienie! Aby dokonać podziału majątku, czy to przed sądem, notariuszem, czy też nawet polubownie się nim podzielić musimy wcześniej uzyskać rozdzielność majątkową!

Stanowi o tym artykuł 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.”

Pełna treść kodeksu pod linkiem: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640090059